De echte betekenis van “waardevol”…

In gesprek met Ivo Vanvoorden, Wielewaler sinds jaar en dag en coördinator van de beheerploeg van Zonhoven en Kiewit.

We zien het al als we naar de voordeur stappen.. Hier, op een boogscheut van domein Kiewit, woont een natuurmens in hart en nieren! Geen strak gazon rond zijn woonst maar hoge grassen met klaprozen en margrieten, spontaan uitgezaaid moois tussen de voegen van het terras, gedroogde inheemse kruidentuilen als decoratie in de gezellige keuken waar we hartelijk ontvangen worden. De “natuurmens” is Ivo Vanvoorden, in 1943 geboren in Kiewit en er niet meer weggegaan.

In zijn kindertijd bevond je je in Kiewit nog “op den boerenbuiten”. De paden bestonden uit gele kiezel. Hier en daar zag je een boerderijtje of alleenstaand huis. “Je deed nog veel te voet”, vertelt Ivo. Als je al eens verder ging, was dat met de tram. De wereld ging trager, er was meer tijd en meer natuur om onderweg naar te kijken.

Bezorgdheid over de verschraling van de natuur

“De “verschraling van Kiewit” in de voorbije 40 à 50 jaar is enorm”, zegt hij. “Ruimtelijke ordening in de jaren ’60-’70, dat ging toch wat met de losse pols”. In Zonhoven bouwde men de huizen geregeld wat verder van de straat af, wat meer in het groen. Dat werd zo onderhands, zonder veel regelgeving geregeld maar maakte ook veel stuk qua natuurwaarde.

In mijn jeugd zag ik hier om de hoek nog de balts van de snippen en waar nu Pukkelpop zorgt voor de muziek in de zomer, deed toen de zomertortel dat nog aan die weide. We zwijgen even. Hij mijmert en zegt dat die alsmaar toenemende verstedelijking hem verontrust. Stilaan gaan er toch grenzen moeten komen want we hebben een limiet bereikt.

Interesse voor het vogelspotten

Ivo’s interesse voor natuur en meer specifiek vogels ontstond tijdens zijn schooltijd. Het waren de jaren ’50, hij was dan zo’n 14 jaar. Hij was niet de student die graag studeerde op Latijnse naamvallen dus werd hij intern in de bekende tuinbouwschool van Sint-Truiden. Broeder Louis was een inspirator net als wat andere leerkrachten daar.

Nu is het hip, dat vogelspotten. Toen was je toch wat een buitenbeentje. Geleid door zijn interesse trok Ivo veel op met oudere vogelkijkers. In die tijd waren daar ook nog jagers bij die schoten wat ze niet kenden of werden er meer vogels gevangen en in volières gehouden. Daar werden geen vragen bij gesteld. Het werd als een vorm van natuurstudie beschouwd. Onder impuls van wat hij leerde, sloot Ivo zich aan bij de Wielewaal.

Op georganiseerde busreisjes verkende hij andere horizonten en ontdekte nieuwe biotopen zoals die van de watervogels. De biotopen situeerden zich vooral bij de zogeheten OSC’s (ornithologische studiecentra) waar een plaatselijke expert hen ontving en rondleidde. Hij herinnert zich o.a. uitstappen naar de Scheldemonding en het Verdronken Land van Saeftinghe.

Hoe ze dan wisten welke vogel ze zagen daar in zo’n veld van die jaren? Ver voor het digitale tijdperk en alle birding apps van nu? Hij slaat behoedzaam een blaadje om in zijn eerste vogelboekje “Zien is kennen” en toont me, met pretogen bij de herinnering, de fonetische beschrijvingen van het geluid bij de vogel die er (haast onherkenbaar) afgebeeld staat.

“Dan lazen we dat samen luidop en deden we dat na”, zegt hij en we luisterden vervolgens of het dat zou kunnen zijn dat we daar hoorden. Als we twijfelden, gingen we geregeld terug naar dezelfde plek en trachten een glimp op te vangen van de vogel. Die vergeleken we dan met de waterverftekening die we in het boekje zagen naast het geluid.” Zo leerde hij bv. stilletjes aan “het witgatje” kennen.

Als je zoveel moeite moest doen om iets te leren kennen, zou het dan als waardevoller voelen? “Tja”, zegt hij, “waardevol.. je zou willen dat weer wat meer beseft wordt wat dat betekent hè, waardevol”.. Mij wees hij ooit op de roep van een vlucht overvliegende kramsvogels tijdens een van mijn eerste beheerwerkdagen met hem als voorman van onze ploeg. Waardevol zijn de meest weerloze dingen.. Zoals die ortolaan die in dat beduimelde, inmiddels fragiel geworden vogelboekje nog beschreven staat als “zeer algemene broedvogel”..

Engagement bij de Wielewaal

Ivo Vanvoorden studeerde af als industrieel ingenieur en ging in Hasselt werken in het laboratorium van het wetenschappelijk instituut voor volksgezondheid (de voorloper van het huidige Sciensano). Met veel trots praat hij over zijn job van toen.

In zijn vrije tijd bleef hij zich engageren voor de Wielewaal. Zo’n engagement ging al vlug vrij breed, een beetje zoals dat nu nog gaat als je vrijwilliger wordt bij een vereniging. Er is altijd hulp te kort..
Je begon met iets kleins maar al snel werd het “van alles” en zat je avonden lang uitnodigingen in omslagen te steken, postzegels te plakken of de boekhouding in orde te houden. Het drukwerk kon ik laten doen via mijn vader die op het stadhuis werkte.

De Wielewaal Midden-Limburg kende al een stevige werking. Het besef van de waarde van onze natuur hier groeide meer en meer.

Ivo Vanvoorden trok ook vaak richting Bolderberg waar o.a. Gust Claes en Martin Loenders actief waren. Vergaderen gebeurde eerder informeel en toevallig. Je trok op vrije momenten bv. naar de bibliotheek of de hei omdat je wist dat je elkaar daar meestal kon vinden. Na enkele bezoeken aan bestuursvergaderingen spoorde Wielewaalvoorzitter E.H. Segers ons aan de activiteiten planmatiger te organiseren.

Aanvankelijk faciliteerde de provincie lokalen in het Begijnhof van Hasselt, later verhuisden we naar de fraters in Zonhoven waar meer mogelijkheden waren. De afdeling Midden Limburg werd toen Hasselt-Zonhoven. In de winter werden er 8 mm filmpjes en dia’s getoond en voordrachten gehouden.

In de jaren ’70 werd alsmaar meer duidelijk dat wil je de natuur echt beschermen, je ze in eigendom moet hebben. De club van Rome bracht zijn rapport “Grenzen aan de groei” uit dat een kentering bracht in de breed maatschappelijke bewustwording. In het veld zagen we soorten als nachtegaal en “geelschrijver” (geelgors) snel verdwijnen.

Een deel van de Wielewaal werd ongeduldig en wilde veel meer activistisch worden en zich richten op aankopen van cruciale gronden. Zo is het Limburgs Landschap ontstaan dat volop inzette op fondsenwervingen (o.a. via de eerste boomverkoopacties). Helaas waren we soms nog niet snel genoeg..

De Wielewaal, natuurreservaten, Stichting Limburgs Landschap, de A24 beweging, VELT, .. een groot deel van hun streefdoel was hetzelfde alleen werden de middelen meer verschillend. Ik heb dat altijd jammer gevonden, nu nog, dat al die groenliefhebbers niet verenigd bleven in één groot front.

In 1970 is Ivo een jonge vader van twee. “Het werk” verhuist naar Brussel. De lange pendelende dagen en zorg voor zijn gezin maken dat hij zijn actief engagement stop moet zetten. “Met een hedendaagse term, zat ik toen dicht aan tegen wat nu een burnout heet.”

Het genieten van de natuur bleef er altijd. Wandelingetjes met de kinderen in de weekends gaven zuurstof aan een druk leven doorheen de week waarin zich andere prioriteiten stelden. Al die tijd bleef Ivo lid van de Wielewaal, zij het nu passief.

Coördinator van het beheerteam

In 2003, net na de fusie tot Natuurpunt, ging Ivo met pensioen. Hij kon weer meer gaan wandelen in zijn geliefde Kiewit. Op een van die wandelingen zag hij er “de mannen van beheer” werken aan het stuk ten oosten van de Kiewitstraat. Hij sloeg een babbeltje, was geïnteresseerd en ging al eens mee helpen.

Wijlen Jos Coteur zag dat hij “goed zijn plan kon trekken” en al snel mocht hij heel veel doen. Twee interesses vonden elkaar. Zijn liefde voor natuur en de praktijkkennis die hij opdeed in de tuinbouwschool. De cirkel was weer rond.

Intussen is Ivo al jaren de “voorman” van onze beheerploeg in Kiewit. Samen met de planners van Natuurpunt en de conservator houdt hij het overzicht over wat dient te gebeuren en coördineert hij de werken die nodig zijn. Een rustige maar besliste en harde werker die samen met zijn vaste onmisbare kompanen de handen stevig uit de mouwen steekt.

Dat doet ie ook het liefst, zegt hij. Al die administratieve plichtplegingen van tegenwoordig daar past hij liever voor. In 20 jaar is er een hele evolutie geweest. De regelgeving wordt alsmaar complexer, de werking is wel verplicht verder te professionaliseren.

Het baart hem zorgen dat de verjonging van de ploeg wat moeilijker loopt. Jonge mensen hebben het druk zegt hij. Studenten en gepensioneerden doen meer flexijobs. De uitnodiging voor de maandelijkse beheerwerken wordt uitgestuurd naar zo’n 100 mensen. Gemiddeld werken we nu met een tiental mensen. Dat is al mooi en meer dan het soms in eerdere tijden was. Gelukkig krijgen we bijstand van de professionele ploeg in Genk.

Nu de leeftijd meer toeneemt en de spieren al wat strammer worden, denkt Ivo stilaan aan afbouwen en moeten we op zoek gaan naar vervanging. Hoe vervang je mensen als hij met zo’n kennis en ervaring.. Het is een van de grote uitdagingen waar we als organisatie voor staan..

Maar die kennis kunnen consulteren en mogen verder werken op de basis die gelegd werd door pioniers als Ivo Vanvoorden is ook iets om zeer, zeer dankbaar voor te zijn. Dus danken we hem voor alle werk en voor het uitdragen van zijn passie voor natuur zo ook weer naar ons deze boeiende en inspirerende avond.. !!

Tekst: Mirella Vanoppen/Dirk Kegels
Foto’s: Dirk Kegels