Zammelen: Natuurpunt in het “Toscane van Vlaanderen”

Natuurpunt Kortessem of “Toeteleer”, zoals de vlierstruik in Kortessem genoemd wordt, beheert 2 natuurgebieden. Het gedeelte van het reservaat Nietelbroeken waar zij voor instaan beslaat 20 Ha, Natuurpunt Diepenbeek beheert het grootste gedeelte. Natuurgebied Zammelen zelf is goed voor zo’n 50 Ha. Een pareltje in de Haspengouwse vallei van de Mombeek.

We laten Geert Kempeneers aan het woord, de man die er mee aan de wieg heeft gestaan bijna 40 jaar geleden: “Het grootste gebied dat wij beheren in Zammelen is gelegen in de vallei van de Mombeek en de Sint-Annabeek. Volop vochtig Haspengouw dus, met de fauna en flora die daarbij horen. Een van de stukjes waar we het meest trots op zijn is een helling vol orchideeën, een weilandje dat genoemd werd als een “top 10 gebiedje” in Vlaanderen. Je vindt er ook uitzonderlijke planten als blauwe knoop, streepzaad, muizenoortje en vele andere.“

“Natuurgebied Zammelen is een typisch nat gebied door de ondergrond  van kalk-, zand- en leemlagen. Die zorgt voor het “kwelwater”, het water in de hellingen dat uit de grond opborrelt. Dergelijke natte gebieden zijn in deze tijd van meer en langere droogteperiodes goud waard. Ze zijn essentieel om de watervoorraad ondergronds aan te vullen. En omgekeerd is zo’n vallei ook een vergaarbekken in tijden van overvloedige neerslag.”

“In 1987 heb ik vanuit de toenmalige Natuur- en Vogelreservaten vzw meegeholpen om ons eerste stukje grond te verwerven. Het was een gebiedje van 3ha dat we in erfpacht kregen van de gemeente. Stap voor stap hebben we dat kunnen uitbreiden, vanaf 2001 als afdeling van Natuurpunt vzw. Gelukkig konden we toen nog  beroep doen op de gemeente Kortessem. Met de subsidies betaalden we de  restfinanciering, nl. 10% van de totale aankoopsom. De andere 90% werd door andere instanties en Natuurpunt vzw betaald. Nu kunnen we met fierheid zeggen dat we in Zammelen een uniek stuk natuur hebben veilig gesteld.”

Samenleven, samenwerken

“Zuid-Limburg is nog steeds echt landbouwgebied. We hebben met drie landbouwers een akkoord om hun Angus-runderen en het plaatselijk witblauw ras te laten grazen op onze grasgronden. Dat is een simpele vorm van natuurbeheer waar beide partijen beter van worden. Zelf beheren we ook  een groter gebied met Galoways van Natuurpunt. Het zou natuurlijk mooi zijn mochten we in de toekomst ook kunnen samenwerken met landbouwers van hier rond bijvoorbeeld de bescherming van akkervogels zoals de kieviten.

In Zammelen hebben twee dassenkolonies zich kunnen hervestigen in de hellingen van de Sint-Annabeek en de Mombeek waar ze hun burchten hebben gegraven. Eind jaren ’90 zijn ze teruggekeerd naar hier vanuit Overrepen Kolmont. Op één plaats dreigde dat een probleem te worden toen de dassen tot onder een landbouwveld begonnen te graven met verzakkingen tot gevolg. De landbouwer krijgt sindsdien een vergoeding van de Vlaamse overheid voor het stuk grond dat hij niet kan bewerken. Dat zijn toch mooie voorbeeldjes van hoe samenleven van natuur en landbouw mogelijk is.

Nog zo’n nieuwe gast hier is de bever. Die is hier sinds kort ook actief maar voorlopig is er van beverdammen nog geen spoor. We zullen zien wat het geeft. In ieder geval … het is hier zoals overal: als je de natuur beschermt en ze haar gang laat gaan zie je allerlei soorten planten en dieren die vanzelf terug opveren. Dat geeft toch hoop voor de toekomst he.”

“Het volledige beheer van al die hectaren is voor een kleine Natuurpuntafdeling te veel. We hebben een 100-tal leden en een kleine groep van actieve vrijwilligers voor kleinere werken zoals het onderhoud van de rasters. Voor de grote werken kunnen we beroep doen op de technische ploeg van Natuurpunt. Het is niet altijd eenvoudig om nieuwe vrijwillige medewerkers aan te trekken. Het is ook opvallend dat het publiek dat we aantrekken voor bijvoorbeeld een themawandeling hoofdzakelijk uit Hasselt, Tongeren en uit meer verstedelijkte gebieden komt.”

Boomgaardencafé

Sinds kort staat in Zammelen een nieuw initiatief in de steigers, dat wij met Natuurpunt Toeteleer van bij de aanvang gesteund hebben. In november vorig jaar werd samen met het Boomgaardenloket van Regionaal Landschap een’ Boomgaardcafé ingericht. 

Niet echt een cafe, maar eerder een trefplaats waar enthousiaste bewoners en verenigingen bekijken hoe ze het oude fruitbomenareaal rond Zammelen kunnen bewaren en herstellen.

Daaruit is Fruitwei Zammelen ontstaan, die lokaal bewoners en verenigingen met allerlei activiteiten wil samenbrengen.

Een snoeicursus, samen sap persen, oogstoverschotten delen, uitwisselen of verwerken…

Als eigenaar en beheerder van een aantal hoogstamboomgaarden in onze natuurgebieden, wil  Natuurpunt Toeteleer daartoe zijn steentje bijdragen.

Op het terrein aan de holle weg achter het ontmoetingscentrum zijn we nu bezig met enkele oude soorten peren-, appelen-, kweeperen- en pruimenbomen te planten. Ook weer een nieuw streekgebonden initiatief.

Met de steun van Erfgoeddoeners willen we hier graag een “ weidebrier” plaatsen, zo’n oud metalen hek dat typisch is voor onze Haspengouwse boomgaarden.

Je ziet, werk genoeg aan de winkel. Laten we hopen dat we hier en daar wat jongere mensen kunnen overtuigen om zich mee te komen inzetten. De moeite waard is het alleszins.

Het is niet overdreven te zeggen dat het wandelgebied in Zammelen een echte parel is. Op zoek naar een mooie, afwisselende uitstap? Zomer en winter toegankelijk, dus wandelschoenen aan en genieten maar! De link naar de wandelroutes en wandelkaarten vind je hieronder.

Tekst: Dirk kegels
Foto’s: Dirk Kegels, Geert Kempeneers

Wandelroutes in Zammelen en in Nietelbroeken
https://www.natuurpunt.be/natuurgebieden/zammelen
https://www.natuurpunt.be/natuurgebieden/nietelbroeken