Letterzetter toont klimaatverandering in de praktijk
De laatste jaren vind je de Letterzetter in Vlaanderen massaal op fijnsparren (Picea abies) die je herkent aan de hangende kegels, ze groeien op vochtige grond en kunnen tot 50 m hoog worden. We kennen de fijnspar vooral als kerstboom. De Letterzetter (Ips typographus) is een schorskever, donkerbruin en een halve centimeter groot.
De zomerdroogtes maar ook hele natte periodes van de afgelopen jaren hebben de fijnsparren sterk verzwakt. Als je weet dat één boom tot 30.000 kevers kan huisvesten, dan begrijp je dat dit kevertje dodelijk is voor verzwakte en oudere bomen.
Mysterieus geschrift
Mannetjes van de Letterzetter gaan eerst op zoek naar een geschikt stuk schors. Daar boren ze zich een klein gaatje naar binnen en maken een paringskamer. Ze lokken dan vrouwtjes met een chemisch lokmiddel.
Na de paring (met 2 tot 3 vrouwtjes) eten de vrouwelijke kevers zich een baan verticaal onder de schors. In deze gangen (tot 15 cm lang) leggen ze tientallen eitjes. Na 1 tot 2 weken komen de witte larven uit en die knagen gangen horizontaal op de moedergang.
Zo ontstaat een karakteristiek gangenpatroon dat lijkt op de regels van een boek, vandaar de naam Letterzetter. Als je een stuk schors afbreekt, kan je dit patroon makkelijk herkennen in een aangetaste boom.
Een verwoestende aanval
Net onder de schors eten de larven het cambium op, dit is een cruciale laag waar nieuwe cellen gemaakt worden die de boom doen groeien. Net daarom is de Letterzetter zo verwoestend: hij hindert de sapstroom met voedingsstoffen van de wortels naar de bladeren.
Een zieke boom kan je herkennen aan harsuitvloei en groeimisvormingen in de stam. Wat later vallen in het midden van de boom stukken schors af en je ziet de vreetpatronen van de Letterzetter met het blote oog.
De larven verpoppen en de volwassen kevers boren zich een weg naar buiten en vliegen uit naar een volgende boom. Hierna begint een nieuwe cyclus van voortplanting. De boom toont nu nog duidelijker symptomen: scheuten en takken kleuren oranjebruin en uiteindelijk sterft de volledige kroon af.
De levenscyclus van de Letterzetter is zeer afhankelijk van het klimaat. In ‘normale’ weersomstandigheden komt de soort maar in beperkte mate voor in onze bossen. Gezonde fijnsparren kunnen zich gewoonlijk ook voldoende verweren tegen de Letterzetter: ze maken dan speciale sappen en hars aan die kevers verdringen en zo de opmars stuiten. Verzwakte bomen kunnen dat niet meer.
Natuurlijke bestrijding van de Letterzetter
Het advies van het Agentschap Natuur en Bos is aangetaste bomen zo snel mogelijk kappen of ontschorsen. Stormhout en vers gekapte bomen moeten verwijderd worden om een herbesmetting te voorkomen.
Er geldt bovendien een meldingsplicht. Meer info over de procedure op Federaal Agentschap voor de Voedselveiligheid.
Het is de verantwoordelijkheid van elke boomeigenaar om een bestrijdingsstrategie toe te passen die aangepast is aan de specifieke omstandigheden.
Een natuurlijke bestrijder is de specht. Zwarte en grote bonte spechten zijn dol op de kevers en hun larven achter de schors. In 2019 hadden spechten mede daardoor een goed broedseizoen.
Dood hout leeft
Gelukkig tast de Letterzetter alleen volwassen sparren aan en laat hij jonge bomen ongemoeid zodat opvolging verzekerd is. Ook bemoedigend: dit insect geen goede vlieger en de besmetting blijft dus lokaal.
Dode sparren bieden een troosteloze aanblik maar zijn niet noodzakelijk een ramp. Dood hout trekt bijvoorbeeld boktorren en paddenstoelen aan. Staand dood hout trekt weer andere soorten aan dan liggend dood hout.
Met de Letterzetter toont de natuur een prachtige manier om een dominante boomsoort in het bos in te tomen. Fijnsparren groeien immers gemakkelijk op onder andere bomen en verdringen die op termijn door hun diepe schaduw. Zo’n donker bos is minder divers.
Als sparren bezwijken door de Letterzetter, komen er nieuwe open plekken in het bos waardoor er meer zonlicht doordringt. Zo ontstaat een gunstig microklimaat en dat verhoogt juist de biodiversiteit. Dus dood doet leven…
Bronnen
Tekst: Greet Hendrix